‘Vrijwillig, niet vrijblijvend’

Historie UVV Nederland

Tegenwoordig zijn de vrijwilligers van de Unie Van Vrijwilligers (UVV) divers. Ruim 7.000 mannen en vrouwen, van jong tot oud, met verschillende achtergronden zetten zich in om mensen een steuntje in de rug te geven die zich in een kwetsbare positie bevinden. In de roerige begintijd was de samenstelling van de vrijwilligers van de UVV een stuk homogener.

De oorsprong: KVV

De UVV is ontstaan uit het Korps Vrouwelijke Vrijwilligers (KVV). Deze vrouwenorganisatie werd opgericht in 1938 te Amsterdam en vond snel navolging in allerlei plaatsen. Aanleiding was de dreigende Tweede Wereldoorlog en de economische crisis waardoor de positie van werkende vrouwen verslechterde.

Vrijwilligerswerk was een manier om de actieve, maatschappelijke betrokkenheid van vrouwen vorm te geven in een door mannen gedomineerde maatschappij. Bovendien toonden vrouwen hiermee dat ze solidair waren met de mannen die waren opgeroepen om volk en vaderland te verdedigen. De KVV werd op militaire leest geschoeid en richtte zich vooral op taken bij de luchtbeschermings-, de verbindings- en de vervoersdienst. Een bekende oprichtster was de dr. Jane de Iongh

De historica dr. Jane de Iongh was een van de oprichters van zowel de KVV als de UVV (waarvan de KVV de voorloper was). Zij zat in het bestuur van allerlei (vrouwen)organisaties, zoals het Internationale Instituut voor Sociale Geschiedenis en publiceerde regelmatig in De Groene Amsterdammer en het Algemeen Handelsblad. Jane de Iongh was de eerste president van de UVV. Onder de vlag van de KVV werden er EHBO-cursussen gegeven. Vrouwen werden opgeleid tot vrachtwagenchauffeur. Ze breiden sokken en bivakmutsen voor de gemobiliseerde soldaten. Nadat de Duitse bezetters de KVV ophieven op 31 januari 1941, werd er ondergronds enorm veel werk verzet, zoals direct na het bombardement op Rotterdam. De vrouwen hielpen Engelse piloten aan onderduikadressen, vluchtelingen werden opgevangen en ondergebracht.

De start van de UVV

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd er in het geheim vergaderd. Doel was onder meer de oprichting van een nieuwe, landelijke organisatie die na de oorlog alle vrouwelijke hulpdiensten onder één naam kon verenigen. Een van de initiatiefneemsters hiervan was dr. Marga Klompé. Zij reed achterop een motor door het land om de overkoepelende organisatie voor te bereiden.

Het logo van UVV symboliseert de veelzijdigheid van het UVV-vrijwilligerswerk. De drie pijlen staan voor hart, hoofd en handen en zijn het symbool van de vele pijlen die UVV op haar boog heeft. Direct na de beëindiging van de Tweede Wereldoorlog was het zover. Twee dagen na de bevrijding, op 7 mei 1945, werd de UVV officieel opgericht. Deze niet-religieuze vrijwilligersorganisatie droeg toen nog de naam ‘Unie van Vrouwelijke Vrijwilligers’ en telde ongeveer 200 afdelingen. Jane de Iongh werd president en Marga Klompé vicepresident. De UVV heeft de eer om vanaf de oprichting in 1945 verbonden te mogen zijn aan ons Koninklijk Huis. Hare Majesteit Koningin Wilhelmina der Nederlanden was de eerste beschermvrouwe van de UVV. De overige leden waren vooral huisvrouwen uit de midden en hogere sociale klasse.De wis- en natuurkundige dr. Marga Klompé (1912-1986) was een bekend UVV-lid van het eerste uur. Ze was vicepresident van de UVV, naast president Jane de Iongh. Marga Klompé werd in 1956 als minister van Maatschappelijk Werk bovendien de eerste vrouwelijk minister in Nederland. In 1971 werd zij benoemd tot de eerste vrouwelijke minister van Staat (een eretitel) en Ridder Grootkruis in de Orde van Oranje-Nassau.

Modernisering

Sinds de oprichting maakte de oorspronkelijke doelstelling van de UVV ‘naastenliefde en emancipatie’, een evolutie door. In 1977 veranderde deze in ‘maatschappelijke hulpverlening met menselijk contact en continuïteit’.
In 1977 werd de naam van de UVV eveneens veranderd van ‘Unie van Vrouwelijke Vrijwilligers’ in ‘Stichting Unie Van Vrijwilligers’, omdat er steeds meer mannelijke vrijwilligers meehielpen. De naam werd opnieuw gewijzigd in 2014 in ‘stichting Unie Van Vrijwilligers Nederland’.

Ook het werk van de UVV ging met de tijd mee – onder meer geïnspireerd door de Women’s Voluntary Service (de vrijwilligersorganisatie in Groot-Brittannië). Het naoorlogs werk transformeerde tijdens de opkomst van de welvaartstaat tot ondersteuning aan de professionals in verpleeghuizen, ziekenhuizen en psychiatrische inrichtingen. Daarnaast werd veel aandacht geschonken aan kinderzorg, gezinshulp en hulp aan senioren.

Tafeltje-Dek-Je

In de praktijk wordt de UVV vaak in verband gebracht met het succesvolle project Tafeltje-Dek-Je (genaamd naar het beroemde sprookje van Grimm Tafeltje dek je, ezeltje strek je). Met het rondbrengen van warme maaltijden op de fiets werd gestart in 1954 te Rotterdam. Dit project is op grote schaal nagevolgd.

De missie
In 2011 veranderde de doelstelling tot het nu nog steeds geldende ‘vrijwillige steunverlening aan hulpvragers in continuïteit en betrouwbaarheid’. De volledige, officiële doelstelling – de missie – is:

Het veraangenamen van het leven van kwetsbare mensen door het bevorderen en verlenen van maatschappelijke hulp door vrijwilligers met als voornaamste kenmerken flexibiliteit, kwaliteit en betrouwbaarheid.

De vrijwilligers van de UVV zetten zich kortom actief in voor praktische zorg en ondersteuning van individuele hulpvragers; vooral in de zorg- en welzijnssector (intramuraal), maar ook daarbuiten (extramuraal). Kwaliteit, betrouwbaarheid, flexibiliteit en persoonlijk contact staan hoog in het vaandel van de UVV.

Bronnen:

Wikipedia
de landelijke website van de UVV

Tegenwoordig is de UVV in Leeuwarden de grootste vrijwilligersorganisatie in de zorg- en welzijnssector. Ouderen, gehandicapten en zieken krijgen al decennialang een steuntje in de rug van de enthousiaste vrouwen en mannen van de UVV. Helemaal in de begintijd was de UVV echter nog een typische vrouwenclub.

Direct na de Tweede Wereldoorlog, twee dagen na de bevrijding, op 7 mei 1945, is de UVV mede opgericht door de Amsterdamse feministe dr. Jane de Iongh(zie foto). ‘UVV’ staat in die tijd nog voor ‘Unie van Vrouwelijke Vrijwilligers’.

In Leeuwarden geeft mevrouw H.C. Buisman-Blok Wijbrandi leiding aan de UVV (zie foto). Zij was de eerste vrouwelijke wethouder in Leeuwarden en zou de afdeling Leeuwarden van de UVV na de oorlog vele jaren aansturen.

De UVV heeft de eer om vanaf de oprichting in 1945 verbonden te mogen zijn aan ons Koninklijk Huis. Hare Majesteit Koningin Wilhelmina der Nederlanden was de eerste beschermvrouwe van de UVV. Dr. Jane de Iongh (staand achter de tafel) tijdens een diner van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, 1937. Zij werd in 1945 de eerste president van de UVV.

Vliegende colonnes

Na de oprichting van de UVV zijn de vrijwilligers aanvankelijk vooral actief bij de wederopbouw van ons land. Naast het inzamelen van huisraad voor de getroffen gebieden, worden de UVV’ers van het eerste uur in 1945 uitgezonden naar de getroffen gebieden in en rond Arnhem en Oosterbeek. Deze ‘vliegende colonnes’ hadden de taak om huizen weer bewoonbaar te maken, huishoudelijke hulp te verlenen in gezinnen en te koken voor de mannen die bezig waren met puinruimen en aanleg van riolering en waterleiding.

Deze jonge, ongehuwde vrouwen moesten niet alleen praktisch ingesteld zijn, maar ook lichamelijk, politiek en moreel gezond. Ze kregen voor vertrek een korte cursus waarbij er voorschriften werden meegegeven:

‘Ge wordt uitgezonden als een deel der Unie van Vrouwelijke Vrijwilligers. U houdt naar buiten de eer op van een korps, dat geacht wordt in breden kring. U mag niet roken, drinken of flirten tijdens Uw werk. Daarbuiten moet U zich goed gedragen. U mag Uw insigne op geen enkele wijze onwaardig tonen.’

Dr. Marga Klompé, als minister achter haar bureau, 1958. Zij was daarnaast vicepresident van de UVV.

Verantwoordelijke Friezinnen

In totaal gingen er in de jaren 1945 en 1946 honderd Leeuwarder meisjes voor één tot twee maanden op pad. Uit de brieven die uit die tijd bewaard zijn gebleven blijkt dat de Friezinnen goed stonden aangeschreven. Zo schreef dr. Marga Klompé, in die tijd bestuurslid van Centraal Bestuur Gelderland en presidente van de UVV-Arnhem: ‘De eerste colonne doet geweldig werk, stuur alstublieft zo spoedig mogelijk een tweede.’ Een colonneleidster meldde de achterblijvers in Leeuwarden: ‘Voor de verantwoordelijke dingen worden de Friezen uitgezocht.’

Omdat ook Friese gezinnen tijdens de oorlog klappen hadden gekregen, werd in 1946 de Vereniging van Huisverzorgsters opgericht. Dit was tot 1956 een UVV-project en de voorloper van de Stichting Gezinszorg. Daarnaast bezorgden de vrijwilligers van de UVV in Friesland overspannen huisvrouwen een fijne vakantie in Beetsterzwaag en Kortehemmen. Andere typisch naoorlogse activiteiten waren het collecteren voor Nederlands Volksherstel en de Stichting ’40-’45, en het breien van sokken en truien voor Nederlanders die uit het door de Japanners bezette Indië terugkwamen.

Verbreding en verandering

In de jaren na de wederopbouw veranderde ook in Leeuwarden het karakter van de activiteiten van de UVV. Het naoorlogse werk transformeerde langzamerhand tot wat nu nog steeds karakteristiek is: betrouwbare ondersteuning bieden aan kwetsbare mensen in verpleeg- en verzorgingstehuizen, ziekenhuizen en psychiatrische inrichtingen, maar ook aan degenen daarbuiten die een steuntje in de rug kunnen gebruiken. Denk aan zieken en senioren, de kinderzorg en gezinshulp. In de loop van de jaren werden de activiteiten bovendien steeds verder uitgebreid. Hieronder een chronologische greep uit wat de UVV bewerkstelligde.

De jaren ‘50

Naast de naoorlogse activiteiten, organiseerde de UVV in Leeuwarden direct in het bevrijdingsjaar al kerstmiddagen voor bejaarden. In de Harmonie vond op 17 december 1953 de achtste middag plaats met een recordaantal deelnemers, namelijk vijfhonderd Leeuwarders ouder dan zeventig jaar. Na de opening van mevrouw Kuperus-Kooij volgde er samenzang. Aan de piano werden enkele liederen gezongen en Van Dusseldorp vertelde het kerstverhaal.

Andere activiteiten in de jaren ’50 waren het voorlezen aan blinden, kookcursussen geven voor alleenstaande mannen, op bejaardenbezoek gaan en het verrichtten van verstel- en stopwerk voor zieken. De Unie van Vrouwelijke Vrijwilligers trad 5 juni 1951 voor het voetlicht met het organiseren van een ouden-van-dagen-tocht voor bezoekers van de sociëteitsmiddag. De beloning voor de organisatrices lag ‘in de stralende gezichten van de 82 oudjes’, die een boottocht in de omgeving van Sneek maakten.

De jaren ’60 en ‘70

Tijdens de jaren ’60 en ’70, toen Nederland langzaam in een welvaartstaat veranderde, breidden de activiteiten van de afdeling Leeuwarden zich opnieuw verder uit. Zo werd de warme maaltijdvertrekking Tafeltje-Dek-Je na de start in 1962 al snel een begrip in Leeuwarden. Toen dit project in april 1977 vijftien jaar bestond, brachten de vrijwilligers van de UVV al 13.149 maaltijden rond. Soms waren het er meer dan honderd per dag. Een andere, nieuwe activiteit in deze jaren was het organiseren van een koopavond voor invaliden, samen met het Rode Kruis en de Invalidenbond. Op 11 november 1971 hadden de invaliden het rijk alleen in de Vroom & Dreesman om er hun Sinterklaasinkopen te doen. Het was er ’s avonds gezellig druk, toen deze koopavond voor de vierde keer plaatsvond.

In de jaren ’70 wordt de doelstelling verlegd van ‘naastenliefde en emancipatie’ naar ‘maatschappelijke hulpverlening met menselijk contact en continuïteit’. Sinds 1977 stond UVV niet meer voor ‘Unie van Vrouwelijke Vrijwilligers’, maar voor ‘stichting Unie Van Vrijwilligers’, vanwege het groeiend aantal mannelijke vrijwilligers. In datzelfde jaar telde de afdeling Leeuwarden van de UVV ongeveer 420 vrijwilligers.

De jaren ’80 en ‘90

De modernisering van de UVV is in de laatste decennia van de vorige eeuw ook in Friesland merkbaar. Het vrijwilligerswerk wordt specialistischer. Mevrouw Hoytink vertelt bijvoorbeeld dat ‘de activiteiten van elke UVV-afdeling worden afgestemd op de plaatselijke behoeften en mogelijkheden’. De ‘professionalisering’ (de bestuursleden krijgen geen financiële beloning voor hun bezigheden) is ook te zien aan een eenmalige subsidie die de landelijke UVV toegekend krijgt in februari 1987. De Gedeputeerde Staten van Friesland kennen dit bedrag ‘van ten hoogste ƒl. 2.180,–’ toe uit het zogenoemde ‘Potje Nauta’. De subsidie is bestemd voor een cursus die de bestuursleden van de afdeling Friesland gaan volgen.

In de loop van de jaren ’90 wordt er steeds vaker een beroep gedaan op maaltijdservice, klusjes- en bezoekersdiensten. Om dat er een tekort ontstaat aan vrijwilligers voor de thuishulp start de UVV in 1998 een grote wervingsactie. Eind september ging de UVV op zoek naar vijftig vrijwilligers die dementerende ouderen op de nieuwe psychogeriatrische afdeling van het MCL wilden begeleiden. In 1999 start de afdeling Leeuwarden van de UVV het project gastvrouwen/-heren in het Oncologisch Centrum Leeuwarden.

Het nieuwe millennium

In het jaar 2000 roept de UVV een ontspanningscommissie in het leven voor de serviceflat Aldlânstate. Deze commissie verzorgt ook nu nog steeds ontspanningsavonden, zoals lezingen, optredens en (klassieke) muziekavonden. Een opmerkelijk feit in het jaar 2000 was dat de vrijwilligers van de UVV voor maar liefst 365 dagen bezetting zorgden in de bar van verpleeghuis Parkhove.

Anno 2010 is Tafeltje-Dek-Je een goed lopend project in Leeuwarden, maar in 2000 was het nog een zorgenkindje. Het vinden van genoeg vrijwilligers die zich willen inzetten voor de ouderen is ook niet altijd even gemakkelijk. Terwijl dit werk veel voldoening geeft omdat de ouderen in de instellingen heel dankbaar zijn voor de extra aandacht van vrijwilligers.

In 2003 gaan de vrijwilligers van de UVV in Leeuwarden van start bij bloedbank Sanquin. Van het Medisch Centrum Leeuwarden fuseerden de dependances Noord en Zuid in 2004. Er werd afscheid genomen van de vrijwilligers in -Noord, maar gelukkig koos een groot aantal van hen ervoor om door te gaan in het MCL. In dit grote ziekenhuis vonden zij snel weer een plek. Hier opende kinderopvang Hoteldebotel officieel de deuren in 2005. Hier passen vrijwilligers van de UVV op kinderen van ouders of begeleiders die naar de polikliniek gaan of die op ziekenbezoek komen. In 2005 werd er ook een tweede golfkar in gebruik genomen. In 2006 startte het project IC. In dat jaar was de UVV met tien projecten actief in het MCL.

Omdat de UVV veel waarde hecht aan kwaliteit in samenhang met betrouwbaarheid en flexibiliteit, volgden de bestuursleden van de afdeling Leeuwarden in februari en maart 2010 drie kwaliteitsimpulsdagen. Deze werden georganiseerd door de UVV Nederland.

Terug- en vooruitblikkend

In 2007 werd voor het eerst berekend hoeveel uren de vrijwilligers van de UVV Leeuwarden actief waren. Zij bleken 65.666 uren te hebben ‘gewerkt’. Dat aantal was een jaar later gestegen. De 520 vrijwilligers bleken in 2008 namelijk 72.518 uur te hebben besteed aan hun maatschappelijke dienstverlening. Hieruit blijkt wel dat vrijwilligers waardevol en onmisbaar zijn. Bovendien kunnen ze een positieve uitstraling hebben naar het professionele arbeidsproces. Want ondanks alle interne verhuizingen, verbouwingen, reorganisaties en veranderende werkwijzen in de instellingen, blijven onze vrijwilligers gemotiveerd de mensen ondersteunen die het hard nodig hebben. Deze hoogwaardige, vrijwillige hulp bieden in een steeds complexer wordende maatschappij, dat is wat de UVV Leeuwarden wil bewerkstelligen. Nu en in de toekomst.

Koninklijke beschermvrouwen

De Unie Van Vrijwilligers (UVV)  heeft de eer om vanaf de oprichting in 1945 verbonden te mogen zijn aan ons Koninklijk Huis. Hare Majesteit Koningin Wilhelmina der Nederlanden (zie foto) was de eerste beschermvrouwe van de UVV.

]H.M. Koningin Wilhelmina spreekt tot het volk via Radio Oranje tijdens de Tweede Wereldoorlog. De dochter en troonopvolgster van Koningin Wilhelmina, Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Juliana, werd op 20 maart 1946 benoemd tot ‘eere-presidente’ van de UVV. Nadat Prinses Juliana in 1948 tot Koningin der Nederlanden was gekroond, nam zij ook de rol van beschermvrouwe van de UVV over van haar moeder.
H.M. Koningin Juliana der Nederlanden.
Koningin Juliana was modern voor haar tijd en gaf blijk van een grote maatschappelijke betrokkenheid. Haar belangstelling in de UVV toonde zij door deel te nemen aan de bijeenkomst die werd gehouden ter gelegenheid van het tienjarig bestaan van de UVV in 1955. Ook na de troonafstand aan haar dochter, Hare Majesteit Koningin Beatrix in 1980, bleef Prinses Juliana de beschermvrouwe van de UVV. Dit is zij bijna een halve eeuw gebleven, tot aan haar dood in 2004. De UVV is de Prinses hier uitermate dankbaar voor.

H.K.H. Prinses Margriet is sinds 2004 de beschermvrouwe van de UVV. Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Margriet, dochter van Prinses Juliana,  nam de functie van beschermvrouwe van de UVV in 2004 van haar moeder over. Hier is de UVV bijzonder trots op.

In het voorwoord van het online magazine  dat in 2015 verscheen omdat de UVV Nederland 70 jaar bestond, schreef H.K.H. Prinses Margriet:

Als Uw beschermvrouwe wil ik de Unie en alle vrijwilligers van harte gelukwensen met het 70-jarig jubileum! Een goed moment om stil staan bij het belangrijke werk dat u allen al zo lang en iedere dag opnieuw weer verricht. Vrijwilligers verdienen onze aandacht en onze waardering!
De Unie Van Vrijwilligers is direct na de Tweede Wereldoorlog opgericht en dit jubileum is daarom nauw verbonden met 70 jaar vrijheid in ons land. De UVV heeft destijds een belangrijke bijdrage aan de wederopbouw van ons land geleverd, de Unie investeerde in tal van sociale voorzieningen zoals ouderenzorg, kinderopvang en maaltijdvoorziening. Veel initiatieven werden door vrijwilligers ontplooid en zijn later door zorg- en welzijnsinstellingen overgenomen. De UVV wist zich steeds aan de veranderende vraag aan te passen en daar hulp te bieden waar die het meest nodig was.
De ontwikkelingen in de zorg vragen opnieuw om veranderingen in de organisatie van het vrijwilligerswerk. Het is en blijft belangrijk om binnen een vrijwilligersorganisatie samen te werken, kennis te delen en daarmee de krachten te bundelen.
‘Verbinding’ vormt de basis voor de belangrijke rol die UVV Nederland vervult bij het ondersteunen van al degenen die zich belangeloos willen inzetten voor het welzijn van, veelal kwetsbare, mensen.
Ik wens U een prachtige jubileumviering toe en veel succes voor de toekomst!
H.K.H. Prinses Margriet der Nederlanden

De beschermvrouwen van de UVV in chronologische volgorde
Van 1945 – 1948: Hare Majesteit Koningin Wilhelmina
Van 1948 – 2004: Hare Majesteit Koningin Juliana
Van 2004 tot heden: Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Margriet